เรื่องน่ารู้เกี่ยวกับ สาร Phytochemical ในพืช

Fiona
16 พ.ย. 25
08:00
13 views

สาร Phytochemical ในพืช เป็นคำที่หลายคนอาจเคยได้ยินผ่านหู เวลาอ่านเรื่องสุขภาพ หรือโภชนาการ แต่ไม่เคยหยุดคิดจริงๆ ว่ามันคืออะไร หรือเกี่ยวกับเราอย่างไร ในความเป็นจริง สารเป็นสิ่งที่พืชสร้างขึ้นตามธรรมชาติ มีผลต่อสุขภาพ เมื่อเรานำมารับประทาน เราจึงควรรู้ประโยชน์เชิงลึก เพื่อเลือกทานอาหารในชีวิตประจำวันให้คุ้มค่า

สารพฤกษเคมีธรรมชาติคืออะไร?
ยกตัวอย่างสารพฤกษเคมีในพืช
ประโยชน์ของสารพฤกษเคมี

สารพฤกษเคมีธรรมชาติคืออะไร?

สารพฤกษเคมีในพืช คือสารธรรมชาติ ที่พืชสร้างขึ้น เพื่อช่วยให้ตัวเองแข็งแรง ทนทานต่อแสงแดด แมลง และเชื้อโรคต่างๆ สารเหล่านี้พบได้ทั่วไปในผัก ผลไม้ ธัญพืช ถั่ว และเมล็ดพืชหลากชนิด แม้จะไม่ใช่สารอาหารจำเป็นเหมือนวิตามินหรือแร่ธาตุ แต่ก็เป็นองค์ประกอบสำคัญ ที่ทำให้พืชมีสีสัน กลิ่น และรส

พร้อมทั้งมีคุณสมบัติที่ส่งผลดีต่อร่างกาย เมื่อเรารับประทานเข้าไปด้วย ลักษณะสำคัญของสารพฤกษเคมีคือช่วยปกป้องเซลล์ จากความเสียหาย ที่เกิดจากกระบวนการเผาผลาญ และอนุมูลอิสระ จึงเกี่ยวข้องกับการลดความเสี่ยง ของโรคเรื้อรังหลายชนิด การได้รับสารเหล่านี้อย่างสม่ำเสมอจึงช่วยให้สุขภาพที่ดี (10 พฤษภาคม 2023) [1]

ประวัติสารพฤกษเคมี การค้นพบครั้งแรก

Phytochemical หมายถึงสารพฤกษเคมี ปรากฏในภาษาอังกฤษครั้งแรกช่วงราวปี 1850 ในฐานะคำที่ใช้สื่อถึงสารประกอบตามธรรมชาติ ที่พืชสร้างขึ้นเอง โดยอยู่ในบริบทของเคมีอินทรีย์ และเคมีของพืชในยุคนั้น แม้จะยังไม่ได้มีการจัดหมวดหมู่ หรือทำความเข้าใจเหมือนปัจจุบัน แต่ก็เป็นจุดเริ่มต้น

ที่ทำให้นักวิทยาศาสตร์เริ่มสนใจ ความหลากหลายของสารจากพืชมากขึ้น ซึ่งต่อมานำไปสู่การค้นพบว่าสารธรรมชาติเหล่านี้ มีบทบาทสำคัญทั้งในด้านลักษณะของพืช และคุณสมบัติที่มีผลต่อสิ่งมีชีวิตอื่น ในช่วงปลายศตวรรษที่ 19 ถึงต้นศตวรรษที่ 20 การศึกษาด้าน phytochemistry เติบโตอย่างรวดเร็ว

เพราะเริ่มมีการสกัดสารออกฤทธิ์จากพืชได้สำเร็จ เช่นการสกัด salicin จากเปลือกต้น willow การแยก alkaloids จากพืชหลายชนิด รวมถึงความสามารถใหม่ๆ ในการตรวจวิเคราะห์โครงสร้างทางเคมี ของสารธรรมชาติ เหตุการณ์เหล่านี้ทำให้ความเข้าใจเรื่องสารพฤกษเคมีชัดเจนขึ้น และช่วยวางรากฐานการศึกษา (2 ตุลาคม 2025) [2]

เทคนิคการสกัดสารพฤกษเคมีสมัยใหม่

งานทบทวนปี 2023 นี้อธิบายว่า สารพฤกษเคมีหลายกลุ่มเช่น Polyphenols, carotenoids, isoprenoids, saponins และ phytosterols มีบทบาทสำคัญต่อสุขภาพ เพราะช่วยต้านอนุมูลอิสระ ลดการอักเสบ และสนับสนุนการทำงานของเซลล์ในหลายระบบ จึงเกี่ยวข้องกับการลดความเสี่ยงของโรคเรื้อรังอย่างโรคหัวใจ

โรคเบาหวาน มะเร็ง ความก้าวหน้าที่สำคัญในช่วงหลัง คือการทำความเข้าใจฤทธิ์ ของสารแต่ละชนิดอย่างละเอียดขึ้น รวมทั้งการนำไปพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์เสริมสุขภาพ และส่วนผสมในอาหาร function ที่คงคุณภาพ และความเสถียรได้ดีกว่าเดิม ด้านวิธีการสกัด สารพฤกษเคมีเคยถูกสกัดด้วยวิธีดั้งเดิม

วิธีดั้งเดิมเช่นการแช่ตะกอน การต้ม หรือการ Soxhlet Extraction มีข้อจำกัดเรื่องเวลา อุณหภูมิ และสูญเสียสารสำคัญสูง ปัจจุบันมีเทคนิคใหม่มาแทน เช่นการสกัดด้วย Ultrasound, Microwave, High Pressure, Supercritical Fluid หรือ NADES ทำให้การสกัดได้ผลผลิตสูงขึ้น ใช้เวลาน้อยลง รักษาสารสำคัญไม่ให้เสื่อมสภาพ (16 มกราคม 2023) [3]

ยกตัวอย่าง สาร Phytochemical ในพืช

สาร Polyphenol ในพืช

สารอะไรที่มี Flavonoid สูงเช่นหัวหอมแดง ให้เควอซิทินสูงมาก เป็นหนึ่งในแหล่งสารต้านอนุมูลอิสระเข้มข้นที่สุด
สารอะไรที่มี Phenolic acid สูงเช่นกาแฟ มีกรดคลอโรจีนิกสูง ช่วยลดการอักเสบ และเสริมการเผาผลาญ
สารอะไรที่มี Tannin สูงเช่นใบชา โดยเฉพาะชาเขียว และชาดำ ให้แทนนินเข้มข้นเป็นพิเศษ และช่วยต้านอนุมูลอิสระดีมาก

สาร Carotenoid ในพืช

พืชอะไรที่มี Beta carotene สูงเช่นแครอท มีเบต้าแคโรทีนสูงมาก บำรุงสายตาและผิวพรรณ
พืชอะไรที่มี Lycopene สูง เช่นมะเขือเทศสุก ให้ไลโคปีนเข้มข้นที่สุด ช่วยบำรุงหัวใจ และลดอนุมูลอิสระ
พืชอะไรที่มี Lutein และ Zeaxanthin เช่นผักโขม ให้ลูทีน–ซีแซนทีนสูงมากที่สุด ช่วยปกป้องจอประสาทตา

สาร Terpenoid ในพืช

พืชอะไรที่มี Limonene สูง เช่นเปลือกส้ม มีลิโมนีนเข้มข้น ให้กลิ่นส้มเฉพาะตัว และช่วยลดการอักเสบ
พืชอะไรที่มี Menthol สูง เช่นสะระแหน่ เป็นแหล่งเมนทอลธรรมชาติสูงที่สุด ให้ความเย็นสดชื่น
พืชอะไรที่มี Curcumin สูง เช่นขมิ้นชัน ให้เคอร์คูมินเข้มข้น ช่วยต้านการอักเสบ
พืชอะไรที่มี Safrole สูง เช่นราก Sassafras เป็นแหล่งแซฟรอลสูงที่สุดตามธรรมชาติ
พืชอะไรที่มี Myristicin สูง เช่นลูกจันทน์เทศ ให้ Myristicin สูง มากให้กลิ่นหอมเฉพาะตัว
พืชอะไรที่มี Linalool สูง เช่นลาเวนเดอร์ ให้ลินาลูลสูงมาก กลิ่นหอมผ่อนคลาย

สาร Alkaloid ในพืช

พืชอะไรที่มี Caffeine สูง เช่นเมล็ดกาแฟ ให้คาเฟอีนสูงที่สุด ตามธรรมชาติ
พืชอะไรที่มี Theobromine สูง เช่นโกโก้ ให้ธีโอโบรมีนสูงมาก ช่วยให้ผ่อนคลายและมีสมาธิ
พืชอะไรที่มี Capsaicin สูง เช่นพริก Carolina Reaper มีแคปไซซินสูงที่สุด ให้ความเผ็ดรุนแรงมาก
พืชอะไรที่มี Nicotine สูง เช่นยาสูบ มีนิโคตินเข้มข้นที่สุดในบรรดาพืช
พืชอะไรที่มี Berberine สูง เช่น Barberry มีเบอร์แบร์รินสูงในรากและเปลือก ใช้ในสมุนไพรหลายพื้นที่

ประโยชน์ของสารพฤกษเคมีคืออะไร?

ต้านอนุมูลอิสระ และลดการอักเสบ ช่วยปกป้องเซลล์ และชะลอความเสื่อม
ลดความเสี่ยงโรคเรื้อรัง เช่นโรคหัวใจ เบาหวาน และมะเร็ง
เสริมภูมิคุ้มกันและระบบลำไส้ ช่วยให้ร่างกายแข็งแรงขึ้น
สนับสนุนการทำงานของตา หัวใจ และสมอง ตามชนิดของสารที่ได้รับ

ข้อเสียของสารพฤกษเคมีคืออะไร?

กินแบบสกัดเข้มข้นมากเกินไป อาจมีผลข้างเคียง เช่นคลื่นไส้ ปวดท้อง
บางชนิดดูดซึมได้ไม่ดี ต้องมีตัวช่วยจึงจะได้ผล
อาจรบกวนยาบางประเภท โดยเฉพาะยาละลายลิ่มเลือด
บางสารมีพิษในปริมาณสูง จึงควรกินในขนาดเหมาะสม และหลีกเลี่ยงการใช้แบบเข้มข้นโดยไม่จำเป็น

สารพฤกษเคมีในพืช กล่าวโดยสรุป

สารสารพฤกษเคมีในพืช คือสารธรรมชาติ ที่ช่วยให้พืชปกป้องตัวเอง และเมื่อเราทานเข้าไป ก็มีส่วนช่วยลดการอักเสบ ต้านอนุมูลอิสระ และลดความเสี่ยงโรคเรื้อรัง แม้จะมีประโยชน์ต่อร่างกายหลายด้าน แต่ควรบริโภคในปริมาณเหมาะสม และเน้นจากอาหารธรรมชาติเป็นหลัก เพราะสารสกัดเข้มข้น อาจมีผลข้างเคียงได้

ทานพืชผักยังไงให้ได้รับสารพฤกษเคมี?

การรับสารพฤกษเคมีให้เต็ม ที่ควรเน้นการทานผักผลไม้ให้หลากหลายสีในแต่ละวัน เพราะแต่ละสีมีสารออกฤทธิ์ ควรเลือกแบบสด ใหม่ ไม่ผ่านการปรุงนาน เพราะความร้อนสูงทำลายสารบางชนิด แต่ไลโคปีนหรือแคโรทีนอยด์ กลับดูดซึมดีขึ้นเมื่อผ่านความร้อน กินคู่ไขมันดี และทานทั้งผล ไม่ปอกเปลือกเมื่อ แต่ควรล้างให้สะอาด

สารพฤกษเคมีอันตรายต่อร่างกายหรือไม่?

สารพฤกษเคมีโดยทั่วไปไม่อันตรายต่อร่างกาย เมื่อได้รับจากผักผลไม้ตามธรรมชาติ เพราะปริมาณอยู่ในระดับสมดุล มาพร้อมไฟเบอร์ วิตามิน และสารอาหารอื่น ที่ช่วยให้ร่างกายจัดการได้อย่างปลอดภัย แต่ความเสี่ยงอาจเกิดขึ้นเมื่อทานสารสกัดเข้มข้น หรือแบบเสริมในปริมาณสูงเกินไป