หัวข้อที่น่าสนใจ สาร Terpenoid ในพืช

Fiona
15 พ.ย. 25
17:25
13 views

สาร Terpenoid ในพืช เป็นหัวข้อที่หลายคน อาจเคยเห็นผ่านตา เมื่อพูดถึงกลิ่นหอม สีสันหรือเอกลักษณ์เฉพาะตัวของสมุนไพรและผักผลไม้บางชนิด แต่ความจริงแล้ว เทอร์พีนอยด์ครอบคลุมกลุ่มสารธรรมชาติ ที่กว้างและหลากหลายมาก ซึ่งพืชสร้างขึ้นมาตามธรรมชาติ แต่กลับมีบทบาททั้งในพืช และในมนุษย์หลากหลายด้าน

เทอร์พีนอยด์คืออะไร?
บทบาทเทอร์พีนอยด์
ยกตัวอย่าง พืชที่มีสารเทอร์พีนอยด์

กลุ่มสารธรรมชาติ เทอร์พีนอยด์คืออะไร?

เทอร์พีนอยด์ คือกลุ่มสารธรรมชาติ ที่พืชสร้างขึ้นจากหน่วยเล็กๆ ที่เรียกว่าไอโซพรีน ต่อกันเป็นลูกโซ่ ทำให้เกิดโครงสร้างหลากหลายมาก ทั้งแบบเส้นตรง วงแหวน หรือซับซ้อนกว่านั้น สารกลุ่มนี้เป็นเหตุผลสำคัญ ที่ทำให้พืชมีกลิ่นหอม สีสัน หรือเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่เราคุ้นเคย

ไม่ว่าจะเป็นกลิ่นของใบโหระพา ความหอมของดอกไม้ หรือกลิ่นสดชื่น ของผิวส้มผิวมะนาว แม้เทอร์พีนอยด์ จะไม่ใช่สารจำเป็น ต่อการดำรงชีวิตพื้นฐานของพืช แต่มีบทบาทสำคัญมาก ในโลกธรรมชาติ พืชใช้มันเพื่อป้องกันแมลง ดึงดูดผึ้ง หรือแมลงผสมเกสร และสื่อสารกับสิ่งแวดล้อมรอบตัว

นอกจากนี้ เทอร์พีนอยด์หลายชนิด ยังมีคุณสมบัติ ที่อาจเป็นประโยชน์ต่อมนุษย์ เช่นต้านอนุมูลอิสระ ต้านการอักเสบ หรือใช้ในอาหาร เครื่องสำอาง และงานวิจัยด้านสุขภาพ ทำให้สารกลุ่มนี้ เป็นหนึ่งในความพิเศษจากธรรมชาติ ที่ได้รับความสนใจเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ (15 สิงหาคม 2024) [1]

ประวัติ เทอร์พีนอยด์ การค้นพบครั้งแรก

ช่วงต้นของศตวรรษที่ 19 นักเคมีเริ่มสนใจ สารจากน้ำมันหอมระเหยของพืช และในปี 1818 ได้มีการศึกษาน้ำมันสน ก่อนที่ช่วงปลายศตวรรษที่ 19 Otto Wallach จะเข้ามาวางรากฐานสำคัญ ด้วยการจัดหมวดหมู่ terpene และค้นพบว่าโครงสร้างของสารเหล่านี้ ประกอบจากหน่วยไอโซพรีนซ้ำๆ

ซึ่งช่วยให้วงการเคมี เริ่มเข้าใจรูปแบบร่วม ของสารธรรมชาติจำนวนมาก ที่พบในพืช ต่อมาแนวคิดนี้กลายเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญ ที่ทำให้การศึกษาสารหอมระเหย พัฒนาไปไกลกว่าเดิมมาก เข้าสู่ศตวรรษที่ 20 Leopold Ružička ได้ต่อยอดงานของ Wallach และพัฒนาแนวคิด isoprene rule ซึ่งอธิบายโครงสร้างของเทอร์พีนอยด์

ทำให้สามารถจำแนก และทำความเข้าใจสารกลุ่มนี้ ได้ชัดเจนขึ้น เขาได้รับรางวัลโนเบลเคมีในปี 1939 จากผลงานเกี่ยวกับเทอร์พีนและ Steroids ซึ่งตอกย้ำว่าเทอร์พีนอยด์ ไม่ใช่แค่สารให้กลิ่นหอมของพืช แต่เป็นหัวใจสำคัญ ของเคมีชีวภาพ ที่นักวิทยาศาสตร์ทั่วโลกให้ความสนใจ (3 มิถุนายน 2025) [2]

บทบาทเทอร์พีนอยด์ ในพืชและในมนุษย์

ในพืชเทอร์พีนอยด์ทำหน้าที่ คล้ายเครื่องมือเอาตัวรอด ที่ช่วยให้พืชสื่อสารกับโลกภายนอกได้ดีขึ้น ไม่ว่าจะเป็นการดึงดูดแมลงผสมเกสร ด้วยกลิ่นและสี การไล่ศัตรูพืช ด้วยกลิ่นฉุน หรือสารระเหยบางชนิด รวมถึงการช่วยให้พืชทนต่อความเครียด จากสิ่งแวดล้อม เช่นแสงแดดจัด หรือความแห้งแล้ง

สารเหล่านี้จึงมีบทบาทสำคัญ ต่อระบบนิเวศรอบตัวพืช แม้จะไม่ได้เกี่ยวกับการเจริญเติบโตขั้นพื้นฐานโดยตรง แต่เป็นกลไก ที่ช่วยให้พืชอยู่รอด ได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น สำหรับมนุษย์ เทอร์พีนอยด์เป็นสารที่ได้รับความสนใจอย่างมาก เพราะหลายชนิดมีคุณสมบัติทางสุขภาพที่น่าสนใจ

เช่นฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ลดการอักเสบ ต้านเชื้อจุลชีพ หรือช่วยสนับสนุนระบบต่างๆ ของร่างกาย งานวิจัยสมัยใหม่ ยังชี้ว่ามีศักยภาพนำไปต่อยอดในอาหาร เครื่องสำอาง ยา หรือผลิตภัณฑ์ดูแลสุขภาพ ทำให้เทอร์พีนอยด์กลายเป็นหนึ่งในทรัพยากรธรรมชาติ ที่มีคุณค่าและถูกค้นคว้าอย่างต่อเนื่อง (15 สิงหาคม 2024) [3]

ยกตัวอย่าง พืชที่มีสารเทอร์พีนอยด์

สารเทอร์พีนอยด์ในพืช เป็นกลุ่มสารธรรมชาติ ที่พืชสร้างขึ้น ทำให้เกิดกลิ่น สี และเอกลักษณ์เฉพาะตัวของสมุนไพร ผักผลไม้ และเครื่องเทศจำนวนมาก ตัวอย่างพืชที่มีสารเทอร์พีนอยด์ มีดังนี้

พืชอะไรที่มี Limonene สูง ยกตัวอย่างเช่นส้ม, มะนาว, เกรปฟรุต Limonene เป็นสารหอม ในกลุ่มเทอร์พีนอยด์ ที่ทำให้เกิดกลิ่นสดชื่น แบบผิวส้มผิวเลมอน พบมากในเปลือกส้ม และส้มตระกูล Citrus ช่วยป้องกันแมลง และยังถูกนำไปใช้ในอาหาร เครื่องสำอาง น้ำหอม และผลิตภัณฑ์ทำความสะอาด
พืชอะไรที่มี Menthol สูง ยกตัวอย่างเช่น Peppermint, Spearmint, White Mint เมนทอลเป็นเทอร์พีนอยด์ ที่ให้ความเย็น และกลิ่นมินต์เฉพาะตัว พบมากในใบมินต์ ใช้โดยพืชเพื่อไล่แมลง ถูกนำมาทำยาแก้หวัด ยาสีฟัน ลูกอม และผลิตภัณฑ์บรรเทาปวด เพราะให้ความเย็นสบาย
พืชอะไรที่มี Curcumin สูง ยกตัวอย่างเช่นขมิ้นชัน, ขมิ้นอ้อย, ขมิ้นชวา Curcumin เป็นสารสีเหลืองทอง ในกลุ่มเทอร์พีนอยด์โพลีฟีนอล ที่ทำให้ขมิ้นมีสีเหลืองสด มีคุณสมบัติต้านการอักเสบ และต้านอนุมูลอิสระ ใช้ในอาหาร เครื่องดื่ม และสมุนไพรพื้นบ้าน
พืชอะไรที่มี Safrole สูง ยกตัวอย่างเช่น Sassafras root, Camphor tree, Cinnamon camphor โดยที่สาร Safrole เป็นสารหอมระเหย ที่ให้กลิ่นหวานหอมอบอุ่น คล้ายเครื่องเทศ พบในราก เปลือกไม้ และใบของพืชบางชนิด พืชใช้เพื่อป้องกันแมลง แต่มีข้อควรระวัง คือปริมาณสูง อาจเป็นพิษต่อตับ และระบบประสาท
พืชอะไรที่มี Myristicin สูง ยกตัวอย่างเช่นลูกจันทน์เทศ, พาร์สลีย์, Dill โดยที่สาร Myristicin เป็นสารหอมในเครื่องเทศที่ให้กลิ่นอุ่นๆ เผ็ดเล็กน้อย พืชใช้เพื่อป้องกันแมลง และในอาหารมนุษย์ เป็นสารที่ทำให้ลูกจันทน์เทศมีเอกลักษณ์ แต่ปริมาณมากเกินไป อาจทำให้เกิดพิษได้
พืชอะไรที่มี Linalool สูง ยกตัวอย่างเช่นลาเวนเดอร์, ผิวส้มเลมอน, โหระพา Linalool เป็นสารหอมดอกไม้สมุนไพร ที่ให้กลิ่นนุ่ม หอมหวาน หรือสดชื่นตามชนิดพืช พบมากในดอกลาเวนเดอร์ และสมุนไพรหลายชนิด มีบทบาทช่วยดึงดูดแมลงผสมเกสร และถูกใช้ในน้ำหอม เครื่องสำอาง และผลิตภัณฑ์ Aroma

ประโยชน์ของเทอร์พีนอยด์คืออะไร?

ต้านอนุมูลอิสระ ช่วยลดความเสียหายของเซลล์ จากความเครียดออกซิเดชัน ทำให้ร่างกายมีความสมดุลมากขึ้น
ลดการอักเสบ เทอร์พีนอยด์หลายชนิดช่วยลดสัญญาณการอักเสบในร่างกาย จึงถูกศึกษาเพื่อใช้ในอาหารเสริมและยาบางกลุ่ม
ต้านเชื้อโรค บางชนิดมีฤทธิ์ยับยั้งแบคทีเรีย เชื้อรา หรือไวรัส ทำให้ถูกนำไปใช้ในผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดและเวชสำอาง
ช่วยด้านสมองและอารมณ์ เทอร์พีนอยด์บางตัว เช่นลินาลูล มีผลต่อระบบประสาท ช่วยให้ผ่อนคลายหรือลดความตึงเครียด
ประโยชน์ทางอุตสาหกรรม ใช้เป็นวัตถุดิบในน้ำหอม เครื่องสำอาง สี วัสดุชีวภาพ และสารแต่งกลิ่นในอาหาร

ข้อเสียของเทอร์พีนอยด์คืออะไร?

ระคายเคืองผิว หรือทางเดินหายใจ เทอร์พีนอยด์ปริมาณที่สูงเกินไป อาจทำให้เกิดอาการคัน ผื่น แพ้ หรือระคายจมูกในบางคน
ไวต่อการออกซิเดชัน สารบางชนิดเสื่อมสภาพง่าย เมื่อโดนอากาศหรือแสง ทำให้เกิดสารที่อาจก่อการระคายเคืองเพิ่มขึ้น
อาจมีปฏิกิริยากับยา เทอร์พีนอยด์บางชนิดอาจรบกวนเอนไซม์ในตับ ที่ใช้กำจัดยา ทำให้ฤทธิ์ยาบางตัวเปลี่ยนไป
ความปลอดภัยขึ้นอยู่กับปริมาณ แม้จะเป็นสารธรรมชาติ แต่ปริมาณมากเกินไป อาจทำให้คลื่นไส้ มึนเวียน หรือปวดศีรษะได้ โดยเฉพาะเมื่อใช้เป็นน้ำมันหอมระเหยเข้มข้น
บางชนิดมีความเป็นพิษ เทอร์พีนอยด์บางกลุ่มในพืชบางชนิด อาจเป็นพิษต่อสัตว์เลี้ยงหรือมนุษย์ หากใช้ผิดวิธีหรือบริโภคมากเกินไป เช่นสารที่มีฤทธิ์ต่อระบบประสาทหรือระบบตับ

สาร Terpenoid ในพืช กล่าวโดยสรุป

สารเทอร์พีนอยด์ในพืช คือกลุ่มสารธรรมชาติ ที่สร้างเอกลักษณ์ให้พืช มีคุณสมบัติต้านอนุมูลอิสระ มีการนำไปใช้ในอุตสาหกรรมต่างๆ พบมากในพืชหลายชนิดเช่น Citrus (Limonene), Peppermint (Menthol), ขมิ้น (Curcumin), Sassafras (Safrole), ลูกจันทน์เทศ (Myristicin) และ Lavender (Linalool) แม้จะมีประโยชน์ แต่ก็ต้องใช้ด้วยความระวัง

ใครที่ควรใช้สารเทอร์พีนอยด์?

คนที่ต้องการการผ่อนคลาย ลดอาการเครียด หรือต้องการช่วยบรรเทาอาการอักเสบ เนื่องจากสารบางชนิด มีคุณสมบัติช่วยให้รู้สึกสบาย สดชื่น หรือช่วยลดการระคายเคืองได้ คนที่สนใจสมุนไพร ก็สามารถใช้เทอร์พีนอยด์ในรูปแบบอาหาร สมุนไพร น้ำมันหอมระเหย หรือผลิตภัณฑ์ดูแลตัวเองในชีวิตประจำวันได้

ใครที่ไม่ควรใช้สารเทอร์พีนอยด์?

ผู้ที่มีประวัติแพ้น้ำมันหอมระเหย หรือแพ้พืชบางชนิด ควรหลีกเลี่ยงสารเทอร์พีนอยด์ เพราะอาจเกิดผื่น แดง คัน หรือตา จมูกระคายเคืองได้ นอกจากนี้ ผู้ป่วยโรคผิวหนังเรื้อรัง หอบหืด เด็กเล็ก สตรีตั้งครรภ์ ผู้ให้นมบุตร และผู้ที่ใช้ยาบางชนิด ที่เกี่ยวข้องกับการทำงานของตับ ควรระวังเป็นพิเศษ